قصه­‌ی هفت خواهر از کتاب گذاری بر فرهنگ و ادبیات شفاهی کردان جاف

قصه­‌ی هفت خواهر به کردی سورانی (جافی)داستانی حه فت خۆیشک از کتاب: گذاری بر فرهنگ و ادبیات شفاهی کردان جاف، نوشته: فریبرز همزه‌­ای، انتشارات دانشگاه رازی ، ۱۳۹۶٫

داستانی حه فت خۆیشک (قصه‌ی هفت خواهر)

 سه رتان نه ئێشێنم، گوێتان نه ئێشێنم، گوڵ گوڵه و رەیحانتان بۆ بوە شێنم

پیاوو ژنێ ئه ون حەفت کەنیشکیان هەس، ئەم حەفت کەنیشکە دایکە کە یان نه خۆش ئە که وێ و دووای ماوەیە ک ئەمرێ. وەختێ گەرەکیانە جەنازەکە بووەن بۆ گۆڕستان، کەنیشکە بچوکەکە ئە ڕوا وە دزیوە هەر دوو دە سی دایکی ئە وڕێ و هەڵی ئەگرێ. باوکە که دووای مودەتێ باوە ژنێ تێرێتە سەری ئەم حەفت کەنیشکە، ئەم باوە ژنە بەینێ خاسە تەکی ئەم کەنیشکاناو بەینەودوا هەلەبەرۆ دەیان ئەکا، ئەنواڕێ ئەم حەفت خۆیشکە ڕۆژ لە ڕۆژ تێ لاغرو زەرد ئەونۆ بێجگە خۆیشکە بچوکەکەیان.

باوەژنەکەیچ ئەکەوێتە شک لێی ئێژێ: بەخوا ئەشێ خۆمی لێ دابگرم بزانم ئەم کەنیشکە چی ئە کا، خۆیی لێ دا ئە گرێ، ئەنوارێ وەختێ دەئەکا لەم حەفت کەنیشکە گشتیان ئەگرێن وەلێ ئەم خۆێشکە بچوکیانە دوای دەکردن ئەڕوا چتێ ئەهەسوێتە دەمو چاوی و فرمێسکەکانی پاک ئەکاتۆ و شاد ئەوێتۆچی دە سی دایکیەسی. ئەویچ ڕۆژێ لە ڕۆژان ئەوان ئەڕۆن بۆ چیڵک، هەڵەسێ دەسی دایکە کە یان ئەخاتە ناوی چێشتەکە ،وەختێ دائەنیشن نان بخۆن دەسەکە ئەخاته بەشی کەنیشکە بچکۆڵەکە، ئەویچ ئەزانێ، ئێژێ: من ناخۆم، تەوحم ناوا.

ڕۆژێ واو دووان واو، ڕۆژێکیان بابەکەیان وە گیر تێرێ و ئێژێ: یا من ئەوم لەم ماڵا یا ئەم کەنیشکانه ئەکوژم. بابەکەیچیان ئێژێ: دایک خاس، باوک خاس، دەی من ئەم کەنیشکانە بۆ کوێ بووەم؟ ئێژێ بۆ هەر کوێیان ئەوەی بییان وە. ئێژێ: دەی باشه توێشویان بۆ بپێچۆو نان و، ئەزراقیان بۆ بپێچۆ تا من بیان وەم وڵیان کەم. ئەوێچ هەڵ ئەسێ پڕی گونییەک ئەکا لە گەمڕە و لە بانۆ دو موچە نان ئەخاتە بانی، باوک ئەیانوا، هانوێرەو هالوێ…ئەیانوا بۆ کەژو کەمەرێ، لە بێخی بن مایەکی گەورە دایان ئەنێ ئێژێ: هێوە ئاگر بکەنۆ تا من بچم لە بانی ئەم ما دار ئەکەمۆ.

داستانی حه فت خۆیشک

کولەکەیە ئەوا لە ڕاسەریانۆ ئەیکاوەدارا، ئێژێ:هەرکایە مەنتەقەمو مەنتەقەم هات ئەوە منم زاورتان نەچێت دارئەکەمۆ، تمەزە با دە ئەکا لە کولەکەکە هەلەبەرۆ تەقە تێ ئەوانیچ شەویان وە ملا تێ یێکێکیان زاتی ئەوێت ئەروا تەماشا ئەکا بابەی کولەکەیەکی کردوە وە دارا هەر تە قەی تێ، دە ئەکەن لە کولەکە ئەیشکێنن.

ڕۆژی دوایی نان تەواو ئەوێو هەیتورەی کەنیشکە بچکۆلەکە ئەدەن ئێژن: ئەشێ بوخۆین برسیمانە، ئەویچ ئێژێ:من مەخۆن با من بچم تا هاو بانە بزانم چتێ پەیا ئەکەم، ئەڕوا … لە جێگەیەکا دائە نیشێ چوکڵەیەکی هاپێ هەر ئەی دالەزەوی چی ئەنواڕێ شامخۆریە لە زەوی هاتەدەرچێشتو نانی هاوە بانۆ،

ئەویچ تێرێتیوە بۆ خۆیشکە کانی، ئەیخۆەن، دوای ماوەیک کەنیشکە هەڵ ئەپێچن ئێژن بزانین لە کوێ ئەم نان و چێشتتە هاوردگە ئەنێ ئەوخۆیین، ئەویچ ئەکەوێتە بەریانۆ ئە یانوا بۆ ئەو شوێنە وە چوار دەورا چوکڵەی لێ ئەدەن هەڵی ئەکەنن، دانە دانە ئەڕۆنە خوار لە ئەم چاڵە وا کەندییانە، دائەنیشن چ ئەمە پیرە ژنێکەو ئێژێ: خوا وە خەیرتان بێرێو چۆن هاتن گەیینە ئەگرا؟ ئێژن: حاڵێکی وا.

پیرەژن ئێژێ ئەمە دێو منی هاورگە بۆ ئەگراو ڕۆژ ئەڕواو شەو تێتۆ، کەنیشکەکان تێر نان ئە خۆنو ئێژن: دەی هێمە چی بکەین؟ ئێژێ هەرکامتان بڕۆنە ناوی کەنوویێ.شەو دێو تێتۆ ئێژێ:بۆ تێ، بۆ لەماڵە کوێرۆبوە کەی من تێ باڵدار هات باڵی شکیا ناڵدار هات ناڵی شکیا، ئەڕواته لای تەنورەکە تێر نان ئەخوا ئێژێ وە خۆی: قن سور ئەگەر گوو بکەی وە خۆتا ئەت خەمە ناوی ئەم تەنورە.

کەنیشکەبچوکەکە گوێی پێ ئەوێ، دەنگ ناکا تا دێوە کە خاس خەوی پیا ئەکەوێ. کەنیشک هەڵەسێ سایلەیێ ئەهەسوێتە دوای دێوەکە، دێو وەختێ دا ئەچڵەکێ وەیزانێتە خۆی چەپەڵ کرگه ئەڕواته لێوی تەنورە کە ئێژێ وە خۆی: بتخەمە ناوی ئەم تەنورە چ دوان لە کەنیشکەکان بۆق ئەنێن پێیوە ئەیخەنە ناوی تەنورەکە، دێو نامێنێو شاد ئەونۆو سە رو ملی پیرە ژن ئە شۆرن  جێ وە جێ ئەون تێن بۆ شوێنێ قەڵاخچەیەک دروس ئە کەن.

حەفت دانە برا ئەون، حەفت دانە سوارن، تێن بۆ ڕاو پەزیان هاپێ چاویان ئەکەوێ وە تروسکەی ئاگر ئێژن: هێمە خۆ ئاگرمان پێ نییە، ها ئەو تروسکەی ئاگرە،برا بچکۆلە ئەهەنێرن، وەختێ نێزیک ئەوێتۆ کەنیشکە بچکۆلە تێ وە دەمیوە، کوڕچاوی ئەکەوێ وە کەنیشک ئیتر هەر ناگەڕێتە دواوە،یێکێتر لە براکان تێ وە شوێنی برا بچوکە کە، ئەمیچ ناچێتە دواوە،

دەی دەی،هەر حەفت برا تێن بۆ لا حەفت کەنیشک، وە یەکۆ زەماوەن ئەکەن، دوای چەن ساڵ ئەونە دەوری بیس ماڵ، لادەیێ دروس ئە کەن پیرەژنیچ ئەمرێ و سپەردەی ئەکەن. ڕۆژێ لە ڕۆژان ئەنواڕن باوکی کەنیشکەکان هات، ئە ڕواتە ماڵی کەنیشکە بچکۆلەکە ئێژێ: بەخوا من حەفت کەنیشکم بووە باوەژنێکیان بوە فرە ئازاری داگن منیچ هاوردنم  لە گرا وڵم کردن ئیستا نازانم چییان وە سەرا هاتوە، ئه وانیچ یێکێکیان ئێژێ باوکە تۆ باوکی هێمە ی  بچۆ ژنەکەیچت بێرە بۆ ئە گرا، ئەویچ ئێژێ وەڵا باوەژنەکەتان کوێر بووە و چون وایە کردوە وە هێوە نایەرمی بۆلاتان.

برگردان فارسی قصه­‌ی هفت خواهر

قصه­‌ی هفت خواهر به روایت فریبرز همزه‌ای

زن و مردی بودند که هفت دختر داشتند. مادر دختر­ها به سبب بیماری می­‌میرد. دختر کوچک­تر، پیش از آن­که جنازه­‌ی مادرش را به گورستان ببرند، پنهانی هر دو دست مادرش را می‌­بُرَد. پس از مدتی پدرشان زن می­‌گیرد و این زن تا زمانی با این هفت خواهر رفتاری خوب دارد؛ اما کم­ کم رفتارش دگرگون می‌­شود. او هر روز آن­ها را کتک می­‌زند و این هفت خواهر هم روز به روز لاغرتر و بی­رنگ و رخسارتر می­‌گردند؛ به جز یکی از آن­ها که دختر کوچک­تر است.

زن­­‌پدر هم به شک می­‌افتد و رفتار دختر را زیرنظر می­‌گیرد. روزی از روزها زن همه­‌ی دخترها را کتک می­‌زند وهمه ناراحت می­‌شوند و گریه می­‌کنند. در این هنگام دختر کوچک­تر بیرون می­‌رود و زن­‌پدر هم به دنبال او می‌­رود و می‌­بیند که دختر چیزی را به صورت خود می‌­مالد. زن­‌پدر نزدیکتر می­‌رود و می­‌بیند که دست­‌های مادر است که دختر به صورت خود می­‌مالد و شاد و خوش­حال می­‌شود. از این رو کتک‌­هایی که از زن‌پدر می­‌خورد، بر او اثری ندارد.

ولی روزی که این دخترها برای تهیه‌­ی هیزم به کوه می‌­روند، زن­‌پدر می­‌رود و دست­‌های بریده­‌ی مادر آن­ها را درون خوراک می‌اندازد. هنگامی که دخترها باز می‌­گردند وسر سفره می‌آیند تا غذا بخورند، دست­ها، در غذای دختر کوچک­تر می­‌افتد. دختر هم متوجه می­‌شود و می­‌گوید: “من گرسنه نیستم.” پدرشان که به خانه برمی­‌گردد، زن به او می­‌گوید: “این خانه یا جای من است یا این دخترها”. مرد هم می­‌گوید: “این دخترها هیچ کس را ندارند، من آن­ها را کجا ببرم؟ زن می­‌گوید: “باید آن­ها را از این خانه ببری!” مرد می­‌گوید: “پس برای آن­ها خوراک و نان آماده کن، تا آن­ها را به جایی ببرم!”

قصه­‌ی هفت خواهر

زن هم به جای نان، کیسه را از مدفوع جانوری پر کرده و تنها چند نان را در بالای آن در کیسه جای می­‌دهد. مرد دخترها را می­‌برد و آن­ها را زیر صخره­‌ی بزرگی رها می­‌کند و به آن­ها می­‌گوید: “شما آتش روشن کنید، من هم می­‌روم هیزم بیاورم! اگر سر و صدایی آمد، نترسید من هستم که هیزم می­‌آورم!” مرد این این سخنان را می­‌گوید و به خانه برمی­‌گردد.

شب فرا می‌­رسد؛ اما آن­ها هنوز چشم به راه پدرشان هستند که هیزم بیاورد. بامداد روز دیگر غذا و نان آن­ها پایان می‌­یابد. آن­ها به خواهر کوچک­تر می­‌گویند: “ما گرسنه هستیم و می­‌خواهیم تو را بخوریم!” او هم می­‌گوید:”من را نخورید، بگذارید من بروم در این کوه­‌ها، شاید چیزی را برای خوردن پیدا کنم!” او  از خواهرها دور می­‌شود و درحالی که چوبی را در دستش دارد، روی سنگی می­‌نشیند و چوب را روی زمین می­‌کشد. ناگهان از زیر چوب، مقداری غذا با نان بیرون می­‌آید. او هم آن را برای خواهرانش می‌برد.

آن­ها غذا را می­‌خورند، ولی پس مدتی دوباره گرسنه می­‌شوند به خواهرکوچک­تر می­‌گویند: “یا باید ما را به آن جایی ببری که این غذاها را از آن جا آورده‌­ای یا ناگزیریم تو را بخوریم!” او هم به ناچار خواهران خود را به آن جا می‌برد. همگی آن­ها زمینی را که از آن جا غذاها بیرون آمده بود، گود می‌­کَنند، (و گودالی می­‌شود و آن­ها) یکی یکی از آن پایین می­‌روند و می­‌بینند که آن جا، خانه‌ی بزرگی است که پیرزنی در آن زندگی می­‌کند.

پیرزن وقتی آن­ها را می­‌بیند، شادمان می­‌شود و می‌­پرسد: “چگونه به این جاآمده‌اید؟” آن­ها هم برایش داستان خود را بازگو می‌­کنند. پیرزن می‌­گوید: “دیوی من را به این جا آورده است.” دخترها می‌­گویند: “اکنون ما چه­ کارکنیم؟” او هم می‌­گوید: “هریک از شما به درون این انبار گندم بروید وخود را در آن پنهان کنید! ” شب دیو به خانه بر می­‌گردد و می­‌گوید: “بو می­‌آید! بو از خانه­‌ی ویرانه­‌ی من می‌­آید؟! بوی بیگانه می‌­آید!” به کنار تنور می­‌رود و با خودش زمزمه می­‌کند و می­‌گوید: “اگر امشب خرابکاری کنی، تو را به درون این تنور می­‌اندازم!؟” دختر کوچک­تر هم این سخنان دیو را می­‌شنود و از آن یاد می­‌گیرد که چه باید کرد.

پس هنگامی که دیو در کنار تنور می­‌خوابد، دختر او را به تنور می‌­اندازد و به این شیوه از شر دیو آسوده می‌­شوند. آن­ها از آن جا بیرون می‌­آیند و پیرزن را نیز با خودشان می‌آورند و در جایی برای خود خانه‌­ای درست می‌­کنند. روزی از روزها، هفت برادر برای شکار به کوه ­می‌روند و پس از پیمودن راه درازی، در جایی برای استراحت می­‌ایستند.

یکی از آن­ها می­‌گوید: “ما که چیزی برای روشن کردن آتش نداریم!؟” آن­ها از دور آتشی را می­‌بینند و برادر کوچک­تر را می­‌فرستند تا برود و از آن­ها آتش بگیرد. هنگامی که برادر کوچک­تر نزدیک می­‌شود، خواهر کوچک­تر به پیشواز او می­‌رود و پسر با نگاه نخست به او دل می­‌بندد و فراموش می­‌کند که نزد برادران بازگردد. دیگر برادرها نیز نگران می­‌شوند که چرا برادر کوچک‌ترشان برنگشت. آن­ها نیز به دنبالش می­‌آیند، ولی هنگامی که به آن جا می­‌رسند، این هفت برادر به هفت خواهر پیشنهاد ازدواج می­‌دهند و پس از زمانی در آن­جا شمارشان به بیست خانواده می­‌رسد .روزی از روزها، پدر دخترها از آن جا می­‌گذرد و دختر کوچک­تر او را می­‌شناسد و او را به خانه می­‌برد؛ اما خودش را نمی­‌شناساند.

دختر از او می­‌پرسد: “این جا چه­ کار داری؟” پدر هم می­‌گوید: “من هفت دختر داشتم که پس از مرگ مادرشان با زنی ازدواج کردم که سبب آوارگی هفت دخترانم شد. اکنون نمی­‌دانم چه بر سر آن­ها آمده است!؟” دختر هم خودش را می­‌شناساند و می­‌گوید:  “ما برای خود خانه و زندگی ساخته­‌ایم. تو هم برو و زنت را به این جا بیاور تا با هم زندگی کنیم!” مرد می­‌گوید که: “زنم اکنون چشمانش را از دست داده و به سبب آن بلایی که به سر شما آورده بود، هرگز او را به این جا نمی‌­آورم.” به این شیوه قصه­‌ی هفت خواهر برگرفته از کتاب گذاری بر فرهنگ و ادبیات شفاهی کردان جاف به پایان می‌رسد. از دیگر قصه‌های این کتاب داستان راست و چپ می باشد.

تهیه کتاب گذاری بر فرهنگ و ادبیات شفاهی کردان جاف در ژیان گه زاگرس

از دیگر نوشته‌های ژیان‌گه زاگرس: مشتێگ و قولە مشتێگ به روایت سیامک نجفی

This post is available: