قصهی هفت خواهر به کردی سورانی (جافی)داستانی حه فت خۆیشک از کتاب: گذاری بر فرهنگ و ادبیات شفاهی کردان جاف، نوشته: فریبرز همزهای، انتشارات دانشگاه رازی ، ۱۳۹۶٫
داستانی حه فت خۆیشک (قصهی هفت خواهر)
سه رتان نه ئێشێنم، گوێتان نه ئێشێنم، گوڵ گوڵه و رەیحانتان بۆ بوە شێنم
پیاوو ژنێ ئه ون حەفت کەنیشکیان هەس، ئەم حەفت کەنیشکە دایکە کە یان نه خۆش ئە که وێ و دووای ماوەیە ک ئەمرێ. وەختێ گەرەکیانە جەنازەکە بووەن بۆ گۆڕستان، کەنیشکە بچوکەکە ئە ڕوا وە دزیوە هەر دوو دە سی دایکی ئە وڕێ و هەڵی ئەگرێ. باوکە که دووای مودەتێ باوە ژنێ تێرێتە سەری ئەم حەفت کەنیشکە، ئەم باوە ژنە بەینێ خاسە تەکی ئەم کەنیشکاناو بەینەودوا هەلەبەرۆ دەیان ئەکا، ئەنواڕێ ئەم حەفت خۆیشکە ڕۆژ لە ڕۆژ تێ لاغرو زەرد ئەونۆ بێجگە خۆیشکە بچوکەکەیان.
باوەژنەکەیچ ئەکەوێتە شک لێی ئێژێ: بەخوا ئەشێ خۆمی لێ دابگرم بزانم ئەم کەنیشکە چی ئە کا، خۆیی لێ دا ئە گرێ، ئەنوارێ وەختێ دەئەکا لەم حەفت کەنیشکە گشتیان ئەگرێن وەلێ ئەم خۆێشکە بچوکیانە دوای دەکردن ئەڕوا چتێ ئەهەسوێتە دەمو چاوی و فرمێسکەکانی پاک ئەکاتۆ و شاد ئەوێتۆچی دە سی دایکیەسی. ئەویچ ڕۆژێ لە ڕۆژان ئەوان ئەڕۆن بۆ چیڵک، هەڵەسێ دەسی دایکە کە یان ئەخاتە ناوی چێشتەکە ،وەختێ دائەنیشن نان بخۆن دەسەکە ئەخاته بەشی کەنیشکە بچکۆڵەکە، ئەویچ ئەزانێ، ئێژێ: من ناخۆم، تەوحم ناوا.
ڕۆژێ واو دووان واو، ڕۆژێکیان بابەکەیان وە گیر تێرێ و ئێژێ: یا من ئەوم لەم ماڵا یا ئەم کەنیشکانه ئەکوژم. بابەکەیچیان ئێژێ: دایک خاس، باوک خاس، دەی من ئەم کەنیشکانە بۆ کوێ بووەم؟ ئێژێ بۆ هەر کوێیان ئەوەی بییان وە. ئێژێ: دەی باشه توێشویان بۆ بپێچۆو نان و، ئەزراقیان بۆ بپێچۆ تا من بیان وەم وڵیان کەم. ئەوێچ هەڵ ئەسێ پڕی گونییەک ئەکا لە گەمڕە و لە بانۆ دو موچە نان ئەخاتە بانی، باوک ئەیانوا، هانوێرەو هالوێ…ئەیانوا بۆ کەژو کەمەرێ، لە بێخی بن مایەکی گەورە دایان ئەنێ ئێژێ: هێوە ئاگر بکەنۆ تا من بچم لە بانی ئەم ما دار ئەکەمۆ.
داستانی حه فت خۆیشک
کولەکەیە ئەوا لە ڕاسەریانۆ ئەیکاوەدارا، ئێژێ:هەرکایە مەنتەقەمو مەنتەقەم هات ئەوە منم زاورتان نەچێت دارئەکەمۆ، تمەزە با دە ئەکا لە کولەکەکە هەلەبەرۆ تەقە تێ ئەوانیچ شەویان وە ملا تێ یێکێکیان زاتی ئەوێت ئەروا تەماشا ئەکا بابەی کولەکەیەکی کردوە وە دارا هەر تە قەی تێ، دە ئەکەن لە کولەکە ئەیشکێنن.
ڕۆژی دوایی نان تەواو ئەوێو هەیتورەی کەنیشکە بچکۆلەکە ئەدەن ئێژن: ئەشێ بوخۆین برسیمانە، ئەویچ ئێژێ:من مەخۆن با من بچم تا هاو بانە بزانم چتێ پەیا ئەکەم، ئەڕوا … لە جێگەیەکا دائە نیشێ چوکڵەیەکی هاپێ هەر ئەی دالەزەوی چی ئەنواڕێ شامخۆریە لە زەوی هاتەدەرچێشتو نانی هاوە بانۆ،
ئەویچ تێرێتیوە بۆ خۆیشکە کانی، ئەیخۆەن، دوای ماوەیک کەنیشکە هەڵ ئەپێچن ئێژن بزانین لە کوێ ئەم نان و چێشتتە هاوردگە ئەنێ ئەوخۆیین، ئەویچ ئەکەوێتە بەریانۆ ئە یانوا بۆ ئەو شوێنە وە چوار دەورا چوکڵەی لێ ئەدەن هەڵی ئەکەنن، دانە دانە ئەڕۆنە خوار لە ئەم چاڵە وا کەندییانە، دائەنیشن چ ئەمە پیرە ژنێکەو ئێژێ: خوا وە خەیرتان بێرێو چۆن هاتن گەیینە ئەگرا؟ ئێژن: حاڵێکی وا.
پیرەژن ئێژێ ئەمە دێو منی هاورگە بۆ ئەگراو ڕۆژ ئەڕواو شەو تێتۆ، کەنیشکەکان تێر نان ئە خۆنو ئێژن: دەی هێمە چی بکەین؟ ئێژێ هەرکامتان بڕۆنە ناوی کەنوویێ.شەو دێو تێتۆ ئێژێ:بۆ تێ، بۆ لەماڵە کوێرۆبوە کەی من تێ باڵدار هات باڵی شکیا ناڵدار هات ناڵی شکیا، ئەڕواته لای تەنورەکە تێر نان ئەخوا ئێژێ وە خۆی: قن سور ئەگەر گوو بکەی وە خۆتا ئەت خەمە ناوی ئەم تەنورە.
کەنیشکەبچوکەکە گوێی پێ ئەوێ، دەنگ ناکا تا دێوە کە خاس خەوی پیا ئەکەوێ. کەنیشک هەڵەسێ سایلەیێ ئەهەسوێتە دوای دێوەکە، دێو وەختێ دا ئەچڵەکێ وەیزانێتە خۆی چەپەڵ کرگه ئەڕواته لێوی تەنورە کە ئێژێ وە خۆی: بتخەمە ناوی ئەم تەنورە چ دوان لە کەنیشکەکان بۆق ئەنێن پێیوە ئەیخەنە ناوی تەنورەکە، دێو نامێنێو شاد ئەونۆو سە رو ملی پیرە ژن ئە شۆرن جێ وە جێ ئەون تێن بۆ شوێنێ قەڵاخچەیەک دروس ئە کەن.
حەفت دانە برا ئەون، حەفت دانە سوارن، تێن بۆ ڕاو پەزیان هاپێ چاویان ئەکەوێ وە تروسکەی ئاگر ئێژن: هێمە خۆ ئاگرمان پێ نییە، ها ئەو تروسکەی ئاگرە،برا بچکۆلە ئەهەنێرن، وەختێ نێزیک ئەوێتۆ کەنیشکە بچکۆلە تێ وە دەمیوە، کوڕچاوی ئەکەوێ وە کەنیشک ئیتر هەر ناگەڕێتە دواوە،یێکێتر لە براکان تێ وە شوێنی برا بچوکە کە، ئەمیچ ناچێتە دواوە،
دەی دەی،هەر حەفت برا تێن بۆ لا حەفت کەنیشک، وە یەکۆ زەماوەن ئەکەن، دوای چەن ساڵ ئەونە دەوری بیس ماڵ، لادەیێ دروس ئە کەن پیرەژنیچ ئەمرێ و سپەردەی ئەکەن. ڕۆژێ لە ڕۆژان ئەنواڕن باوکی کەنیشکەکان هات، ئە ڕواتە ماڵی کەنیشکە بچکۆلەکە ئێژێ: بەخوا من حەفت کەنیشکم بووە باوەژنێکیان بوە فرە ئازاری داگن منیچ هاوردنم لە گرا وڵم کردن ئیستا نازانم چییان وە سەرا هاتوە، ئه وانیچ یێکێکیان ئێژێ باوکە تۆ باوکی هێمە ی بچۆ ژنەکەیچت بێرە بۆ ئە گرا، ئەویچ ئێژێ وەڵا باوەژنەکەتان کوێر بووە و چون وایە کردوە وە هێوە نایەرمی بۆلاتان.
برگردان فارسی قصهی هفت خواهر
قصهی هفت خواهر به روایت فریبرز همزهای
زن و مردی بودند که هفت دختر داشتند. مادر دخترها به سبب بیماری میمیرد. دختر کوچکتر، پیش از آنکه جنازهی مادرش را به گورستان ببرند، پنهانی هر دو دست مادرش را میبُرَد. پس از مدتی پدرشان زن میگیرد و این زن تا زمانی با این هفت خواهر رفتاری خوب دارد؛ اما کم کم رفتارش دگرگون میشود. او هر روز آنها را کتک میزند و این هفت خواهر هم روز به روز لاغرتر و بیرنگ و رخسارتر میگردند؛ به جز یکی از آنها که دختر کوچکتر است.
زنپدر هم به شک میافتد و رفتار دختر را زیرنظر میگیرد. روزی از روزها زن همهی دخترها را کتک میزند وهمه ناراحت میشوند و گریه میکنند. در این هنگام دختر کوچکتر بیرون میرود و زنپدر هم به دنبال او میرود و میبیند که دختر چیزی را به صورت خود میمالد. زنپدر نزدیکتر میرود و میبیند که دستهای مادر است که دختر به صورت خود میمالد و شاد و خوشحال میشود. از این رو کتکهایی که از زنپدر میخورد، بر او اثری ندارد.
ولی روزی که این دخترها برای تهیهی هیزم به کوه میروند، زنپدر میرود و دستهای بریدهی مادر آنها را درون خوراک میاندازد. هنگامی که دخترها باز میگردند وسر سفره میآیند تا غذا بخورند، دستها، در غذای دختر کوچکتر میافتد. دختر هم متوجه میشود و میگوید: “من گرسنه نیستم.” پدرشان که به خانه برمیگردد، زن به او میگوید: “این خانه یا جای من است یا این دخترها”. مرد هم میگوید: “این دخترها هیچ کس را ندارند، من آنها را کجا ببرم؟ زن میگوید: “باید آنها را از این خانه ببری!” مرد میگوید: “پس برای آنها خوراک و نان آماده کن، تا آنها را به جایی ببرم!”
قصهی هفت خواهر
زن هم به جای نان، کیسه را از مدفوع جانوری پر کرده و تنها چند نان را در بالای آن در کیسه جای میدهد. مرد دخترها را میبرد و آنها را زیر صخرهی بزرگی رها میکند و به آنها میگوید: “شما آتش روشن کنید، من هم میروم هیزم بیاورم! اگر سر و صدایی آمد، نترسید من هستم که هیزم میآورم!” مرد این این سخنان را میگوید و به خانه برمیگردد.
شب فرا میرسد؛ اما آنها هنوز چشم به راه پدرشان هستند که هیزم بیاورد. بامداد روز دیگر غذا و نان آنها پایان مییابد. آنها به خواهر کوچکتر میگویند: “ما گرسنه هستیم و میخواهیم تو را بخوریم!” او هم میگوید:”من را نخورید، بگذارید من بروم در این کوهها، شاید چیزی را برای خوردن پیدا کنم!” او از خواهرها دور میشود و درحالی که چوبی را در دستش دارد، روی سنگی مینشیند و چوب را روی زمین میکشد. ناگهان از زیر چوب، مقداری غذا با نان بیرون میآید. او هم آن را برای خواهرانش میبرد.
آنها غذا را میخورند، ولی پس مدتی دوباره گرسنه میشوند به خواهرکوچکتر میگویند: “یا باید ما را به آن جایی ببری که این غذاها را از آن جا آوردهای یا ناگزیریم تو را بخوریم!” او هم به ناچار خواهران خود را به آن جا میبرد. همگی آنها زمینی را که از آن جا غذاها بیرون آمده بود، گود میکَنند، (و گودالی میشود و آنها) یکی یکی از آن پایین میروند و میبینند که آن جا، خانهی بزرگی است که پیرزنی در آن زندگی میکند.
پیرزن وقتی آنها را میبیند، شادمان میشود و میپرسد: “چگونه به این جاآمدهاید؟” آنها هم برایش داستان خود را بازگو میکنند. پیرزن میگوید: “دیوی من را به این جا آورده است.” دخترها میگویند: “اکنون ما چه کارکنیم؟” او هم میگوید: “هریک از شما به درون این انبار گندم بروید وخود را در آن پنهان کنید! ” شب دیو به خانه بر میگردد و میگوید: “بو میآید! بو از خانهی ویرانهی من میآید؟! بوی بیگانه میآید!” به کنار تنور میرود و با خودش زمزمه میکند و میگوید: “اگر امشب خرابکاری کنی، تو را به درون این تنور میاندازم!؟” دختر کوچکتر هم این سخنان دیو را میشنود و از آن یاد میگیرد که چه باید کرد.
پس هنگامی که دیو در کنار تنور میخوابد، دختر او را به تنور میاندازد و به این شیوه از شر دیو آسوده میشوند. آنها از آن جا بیرون میآیند و پیرزن را نیز با خودشان میآورند و در جایی برای خود خانهای درست میکنند. روزی از روزها، هفت برادر برای شکار به کوه میروند و پس از پیمودن راه درازی، در جایی برای استراحت میایستند.
یکی از آنها میگوید: “ما که چیزی برای روشن کردن آتش نداریم!؟” آنها از دور آتشی را میبینند و برادر کوچکتر را میفرستند تا برود و از آنها آتش بگیرد. هنگامی که برادر کوچکتر نزدیک میشود، خواهر کوچکتر به پیشواز او میرود و پسر با نگاه نخست به او دل میبندد و فراموش میکند که نزد برادران بازگردد. دیگر برادرها نیز نگران میشوند که چرا برادر کوچکترشان برنگشت. آنها نیز به دنبالش میآیند، ولی هنگامی که به آن جا میرسند، این هفت برادر به هفت خواهر پیشنهاد ازدواج میدهند و پس از زمانی در آنجا شمارشان به بیست خانواده میرسد .روزی از روزها، پدر دخترها از آن جا میگذرد و دختر کوچکتر او را میشناسد و او را به خانه میبرد؛ اما خودش را نمیشناساند.
دختر از او میپرسد: “این جا چه کار داری؟” پدر هم میگوید: “من هفت دختر داشتم که پس از مرگ مادرشان با زنی ازدواج کردم که سبب آوارگی هفت دخترانم شد. اکنون نمیدانم چه بر سر آنها آمده است!؟” دختر هم خودش را میشناساند و میگوید: “ما برای خود خانه و زندگی ساختهایم. تو هم برو و زنت را به این جا بیاور تا با هم زندگی کنیم!” مرد میگوید که: “زنم اکنون چشمانش را از دست داده و به سبب آن بلایی که به سر شما آورده بود، هرگز او را به این جا نمیآورم.” به این شیوه قصهی هفت خواهر برگرفته از کتاب گذاری بر فرهنگ و ادبیات شفاهی کردان جاف به پایان میرسد. از دیگر قصههای این کتاب داستان راست و چپ می باشد.
تهیه کتاب گذاری بر فرهنگ و ادبیات شفاهی کردان جاف در ژیان گه زاگرس
از دیگر نوشتههای ژیانگه زاگرس: مشتێگ و قولە مشتێگ به روایت سیامک نجفی