English
دی
مشتێگ و قولە مشتێگ از افسانه‌های زاگروس به روایت آقای سیامک نجفی
چکیده‌ی داستان
مشتیگ و قوله مشتیگ ، به معنای یک مشت پر و یک نیم مشت است. این افسانه، داستان مردی فقیر و زحمتکش است که در دوران قدیم با زنش می‌زیسته است. او با شخم زدن زمین‌های مردم، و برزرگری زندگی فقیرانه و ساده‌اش را با تنها کس و کارش یعنی همسرش می‌گذراند. آنها اگرچه زندگی ساده و فقیرانه داشتند، ولی برای مرد فقیر زندگیشان پر از عشق و صفا بود. اما برای همسرش این‌گونه نبود. زن زارع تهدست، برای خودش مسایو (دوست پسر) گرفته بود. زن با هر ترفندی، شوهرش را برای مدتی دنبال نخود سیاه می‌فرستاد که در پی آن ماجراهایی برای مرد اتفاق می‌افتاد و مرد کتک‌های مفصلی می‌خورد.
زن این مرد، او را به شهر می‌فرستد تا جواب این سوال را بگیرد؛ برای یک تشت خمیر نان، چقدر نمک لازم است؟! تشتی که به تازگی از شهر گرفته بودند. مرد به شهر می‌رود و جواب سوالش را می‌گیرد، که یک مشت و یک نیم مشت ( مشتیگ و قوله مشتیگ ) نمک نیاز است. و چون مرد ساده بود از ترس این‌که مبادا یادش برود، پیش خودش مدام تکرار می‌کرد، “مشیگ و قوله مشتیگ” تا به سر خرمنی می‌رسد. موقع برداشت خرمن اگر کسی این را بگوید، بزرگترین توهین را به صاحب خرمن روا داشته است. به همین دلیل، مرد را حسابی کتک می زنند. و داستان بدین گونه ادمه می‌یابد. مرد بی‌نوا در طول داستان با چند نمونه از این‌گونه موارد در موقعیت های مختلف عزا و عروسی ووو برخورد می‌کند.
مرد داستان ما، وقتی به خانه می‌رسد، آنقدر کتک خورد بود که یادش می رود برای چه به شهر رفته بود. زن هم آنقدر به برنامه‌ی خودش مشغول بود، یادش رفته بوده که چرا شوهرش را به شهر فرستاده است.
مشتێگ و قولە مشتێگ
وە کوو باریم وە کوو بژنەفیم، بژنەفیم لە پیاگ و ژنێک ک سالیان ساڵ وەل یەکا زنگانی کردیان.
ژەن لە ماڵا مەنیا، کار و بار ماڵ وە ریوە بردیا و پیاگ جفتیار بی و وه‌هاران ئه‌ڕا مه‌ردم جفت کردیا و له شوونی وه‌رزێری کردیادن. شەوەکی چیادە دەیشت تا ئێوارە کار کردیا، ئێوارەیش هاتیادوە ئەڕا ماڵ و وەل ژنەگەی وە خوەش و خوەشمەنی نیشتیان قسه کردیان و پیاڵه‌ی چایی و تیکه‌ی نانێ وه‌ل یه‌کا خواردیان. ئه‌وه کول زنگانی ئه‌و پیاگ و ژنه بی.
لە ئەورا ک ژن پیاگ جفتیار له ماڵ ته‌نیا مه‌نیا و بێکار بیاد، تومه‌س مه‌که ئەڕا خوەی مسایو گردگه. دی کار وه جییگ کیشا وه‌ختێ پیاگ جفتیار هاتیاوه ژن دی دڵێ له لای شۊ نه‌وی و دایم فکر و زکرێ مسایووه‌گه‌ی بی.
ئه‌وه بی ک ژن کەفیه فتراقا ک چەن دەمێگ شۊیەگەی دەس وە سەر بکەیدن تا بەڵکم بتوانێ چەن شەوێگ وە خیاڵ راهەت وەل مسایوەگەیا تەرخان بکەیدن.
پیاگ جفتیار ده‌مه‌ق بین و کز بین ژنێ دیات. له‌ی ئاخریشه هه‌رچێ نان ول خوه‌یا بردیا سه‌رکار، یا سووڵ بی یا بێ خووا. هه‌ر له ژنه‌گه‌یشێ نه‌پرسی ک چه‌ده ژنه‌گه!
ژن دی ک هه‌ر جوور نان سووڵ یا بێ خووا ده‌یه شۊیه‌گه‌ی هۊش ناویشێ، هات و وه‌ت:
هەی شۊ! من نازانم چەنێ خوا بکەمە ناو ئی تەشت خەویرە ک وە ئەنازە بوو، لە وەختێگ ک ئی تەشت تازە سەنیدە، خوا خەریکم کردگە چەنێ خوا بکەمە ناوێ، ک وە ئەنازە بوو. نان کردنم، خووه‌ی و به‌ختێیه. خووا خه‌ریکم کردگه ک چه‌بکه‌م.
وە خوا خوەش ناتێ تو هەر رووژ چیدنە دەیشت، من یا نان بێ تام دەمە پێت یا نان سووڵ. بچوە شار، لە هەر کوو ئەو تەشتە سەنیە، وە لیان بپرس ک تەویسا چەنێ خوا بکەیدە ناو یە تەشت ئارد؟
پیاگ جفتیار هەر چێ توایێ نەچوودن، ژن قەبوولە لێ ناکیدن و هه‌ر چۊنێگ بوو کلێ کەیدن. پیاگیش دی وە ناچار بار و بەنی گرێ و کەفیا ریا وە رەو شار.
بادە چەنی چەن رووژ پیاگ رەسیە شار و چوودە ئەڕا لای دوکاندار و لە لێ پرسێ و ویشێ:
هەی مەموو، ئەی تو تەشتەگە وە پێم فرووتی، نەوەتید چەنێ خوا بکەمە تێ؟
پیاگ دوکاندار ویشی یە مشت و قوله مشتیگ. یانێ یه مشت پڕ و یە قولە مشت.
پیاگ جفتیار فەقیر، ئەڕا ئەوە ک لە فکرێ نەچوو، هەر لە وەر خوەیوە ویشێ مشتێگ و قولە مشتێگ، مشتێگ و قولە مشتێگ،… دوارە کەفیا ریا وەرەو ماڵ.
پیاگ فرە تێ، کەم تێ، وە سەرخەرمانێگا رەد بوو ک سەرێ تەقیە پیاگێ دێرێ خەرمان هەڵ گرێ. ئیەیش لە خوا بێ خەوەر هەر وە خوتەو بوڵەی خوەی دریژی دەیدن و ویشێ مشتێگ و قولە مشتێگ، مشتێگ و قولە مشتێگ،…
پیاگ سایو خەرمان دۊنێ ئی رێویاره زووانه ده‌م ناوه‌یدن و یه‌چه‌ک ویشێ، مشتێگ و قوڵه مشتێگ.
دی تا قەتی وە بێ هورمەتی رێویار وە دەس چوو، وە شەنێگ کەفیدە گیانێ و شەل پەتێ کەید.
پیاگ جفتیار ویشێ ئەڕا دەیدە لێم خاڵوو؟! ناند خواردمە! ئاود خواردمە!
سایو خەرمان ویشی تو وە جیای ئیە ک خەرمان زیایی بکەی و بوویشی ئەی وە زیای بوو، توای نان من بوڕی؟!
پیاگ فەقیر جفتیار ویشی هەی وە زیای بوو، هەی وە زیای بوو وه هه‌ر که‌رامتی بوو له ژێر چنگێ ده‌رچوو و کەفیا ریا. دی وه‌ل خوه‌ی هه ویشی، ئه‌ی وه زیای بوو، ئه‌ی وه زیای بوو،…
فرە تێ، و کەم تێ، ک لە لای قەورسانیگا رەد بوو، مەردم دێرن یەکی نەنە قەور. ئیەیش هەر لە دنیای خووەی ویشی، هەر وە زیای بوو! هەر وە زیای بوو!….
مەردم لە لێ ئەسەبانی و تووڕە بن و تیەنە دەس وە لێ و ئەوقە دەنە لێ تا هەڵکات مردن.
پیاگ جفتیاریش دەیدەی هاوار و ویشێ، ئەی مەردمەگە چەتواینە لێم، ئیە ئەڕا دەینە لێم؟
مەردمیش ویشن، ئەی تو وەجیای ئیە ئەوەڵ و ئاخر خوەد باری و بوویشی، دی وە رێویاردان ناید، دی وە چەو نەئوینین، بزان چە ویشی!
جفتیار فەقیر ویشێ، ئەی دی وە ریویاردان نای، دی وە چەو نەئووینین!،… کەفیا ریا.
پیاگ جفتیار فرە تێ و کەم تێ، لە لای بڕێ مەردما رەد بوو ک دێرن خوەشی کەن و هەڵپەڕن. ئیەیش و تاو ئەوە ک توویش شەڕێ نای، خوەی دەیا لا، لە بناریگا رەد بوود، هەر لە وەر خوەیوە ویشی ئەی دی وە ریویاردان نای، ئەی دی وە چەو نەئووینین،…
یەکی لە ناو جەمەگە خاس گووش دەی دووینێ ئی ریویارە دێرێ نووڕ کەیدن و دەر چوودن. قاڵ کەیدە مەردما و چوو ویشیە زاوا بەو بزان ئەو کابرای رێویارە چەوە پێمان ویشێ.
سەردانە ژان نارم ئەوقە دەنە لێ ک وە تای هووڕێگوە نەچوو.
تا ماوڵ فرەیگ بێ سەر بێ زووان لە گووشەیگ کەفیگ. وەختێ وە خوەی تید، دووینێ کەس نەمنگە. هەنگەو پەڵە هەڵپەرێ و هەی هەلا رۊ وەرە ماڵ وە رێ خووه‌ی دریژی دەید.
جفتیار فەقیر دی ئەوقە جل کوش کریاس رێ ماڵ وە زوور ها فکرێ. دی نزیک ئاواییگ بوودن، دۊنێ یە بڕ مەردم دێرن وەرەو لاییگ چن. ئیەیش فەقیر دی فرە زاورێ چوو ک چە بکەیدن، لە لایگا خوەی خەیا پایامانێگ ک کەسێک نەئووینێدەی و بەشکم دەر بچوو و توویش مەرافە نایدن. پیس که‌یدن و کوڵ داگرێ.
خاس نووڕێ دووینێ نەخەی چما دێرن وەرو ئیەی تیەن.
ئیەیش پا ئەڕای نه‌یه گەز و نەیە هەی هەلا دەر چوو. هەر وە یە بەرەکەت دۊنێ، مەردم ئاوای بن کول دەر کەفتن و گشت نەنەرەتێ. قەیر فرەیگ دەوێ، وەلی دی دەرچین نەیری، هەیتەی دەن، ویشن بکوشنەی خوەیە! تا وە خوەی تێ ئەوقە دەنە لێ، دی جنازەی بێ سەر بێ زوان کەفیدن. و مەردم ئاوایەگە ویشن:
ئیە دی تەوبەد بوودن و بوودنه دەرس ئبرەتێگ ئەراد تا دی لە ئاوای ئیمە نەتوانی دزی بکەی! فکر کردیدن توانستیای لە دەس ئیمە دەر بچیدن! ئمجا بخوە لە وەرێ. بەشکم بیدە لوومەی ئالەم! ئاخه له رووژ رووشن توای له لێمان دزی بکه‌ی؟ ئیمه قه‌ره قه‌ره‌گانیش نه‌توانسته له لێمان دزی بکه‌ن، دی تا بڕه‌سیه، ده‌له دزی جوور تو.
جفتیار فەقیر هه‌رچێ هاوار که‌ی کوره من دز نییم، ده‌زگه له ئه‌ولایا دیمه‌ی ده‌رچی، که‌س گووش نه‌ته‌کان و هه‌ر دیانه لێ.
پیاگ فه‌قیر وە هەر کەرامەتێ بوو خوەی رەسنیە ماڵ.
ژن کارە سات پیاگ هەر ناوینێ ک چە وە سەرێ هاتگە! هەر وە فکرێشێ چوو وەلێ بپرسێ. جفتیار خوەیش هەر لە فکرێ چۊ ک ئەڕا چە چی و چە وە سەرێ هات.
چەپێ گوڵ و چەپێ نەرگز مەرگدان نەوینم هەرگزای هەرگز!
پشی دم بڕیاگ از افسانه‌های زاگروس به روایت سیامک نجفی
تصویر این نوشته را آقای عظیم پای بست برای ژیان‌گه زاگروس ارسال کرده است.
This post is available:
