گزارشی از بازرگانی و جامعه‌ی شهر و ایالت کرمانشاه در سده‌ی نوزدهم میلادی

کتاب گزارشی از بازرگانی و جامعه‌ی شهر و ایالت کرمانشاه در سده‌ی نوزدهم میلادی یگانه گزارش پژوهشی است؛ در رابطه با تاریخ و جعرافیا، جامعه‌ی شهری، جمعیت و ایل، شیوه‌های داد و ستد و بارزگانی کرمانشاه. این گزارش را یاسنت لوئی رابینو در اوایل قرن نوزدهم به زبان انگلیسی نوشته است و فریبرز همزه‌ای در سال ۱۳۸۹ گردآوری کرده و به فارسی برگردانده است. شیوه‌ی پژوهشی ریزبینانه و روشمند این گزارش، این کتاب را یک گنجینه‏‌ی پربها و بی‏‌همتا برای کسانی می‏‌سازد که در پیوند با کرمانشاه و اقتصاد آن کار می‏‌کنند. بیشتر آمارهایی که در این گزارش آورده شده‏‌اند، دست یکم و از سوی خود رابینو گردآوری شده‌‏اند. برخی دیگر از آمارها را نیز، او از روی کتاب مالیات حکومتی رونویسی کرده است. پیشگفتار گزارشی از بازرگانی و جامعه‌ی شهر و ایالت کرمانشاه در سده‌ی نوزدهم میلادی در ادامه همین متن آمده است.

برای دسترسی به آگاهی های بیشتر در رابطه با این گزارش کامل  تاریخی فهرست مطالب و پیشگفتار کتاب را در قالب فایل PDF برای دانلود گذاشته‌ایم. در صورت نیاز روی لینک نام کتاب گزارش بازرگانی جامعه‌ی شهری و ایالت کرمانشاه کلیک نمایید.

کتاب گزارشی از بازرگانی و جامعه‌ی شهر و ایالت کرمانشاه در سده‌ی نوزدهم میلادی

مهم‏ترین دشواری بر سر راه پژوهش‌گرانی که در باره‏‌ی ایران کار می‏‌کنند، همانا کمیابی یا کم و بیش، نبود گزارش‏‌های تاریخی است. اگر چه گفته می‏‌شود نخستین کتاب تاریخ جهان، از سوی رشیدالدین ایرانی در زمان مغول به فارسی نوشته شده است، ولی کتاب‌‏های تاریخی فارسی، همگی و یا بیشتر آنها، در باره‌‏ی تاریخ فرمانروایان و جنگ‌‏های ایشان نوشته شده‌‏اند؛ توده‌‏های مردم جای ناچیزی در نوشته‌‏های تاریخی داشته‏‌اند.

در کتاب‏‌های تاریخی رسمی هم، بسیاری از جنبه‏‌های هنری، اجتماعی، اقتصادی و غیره، کم و بیش نادیده گرفته شده‌‏اند. همین کمبود گزارش‏‌های تاریخی است که پژوهشگران را نیازمند هر نوشته‌‏ای کرده است که به هر عنوانی، از سوی کسانی نوشته شده‌‏اند که تاریخ‌‏نگار دربار نبوده‏‌اند. ولی شمار این گونه کتاب‌‏ها، شاید به اندازه‏‌ی انگشتان دو دست نشود. برای همین، نوشته‌‏هایی مانند سفرنامه‏‌ی ناصرخسرو قبادیانی، از دیدگاه بررسی‏‌های تاریخی دارای ارزشی بی‏مانند هستند. ولی این گونه کتاب‏‌ها آن چنان کم هستند که پژوهشگران ناگزیر بوده‌‏اند تا به دنبال هر منبع ممکنی به تلاش بپردازند. یادداشت‌‏های جهانگردان وکارگزاران اروپایی، یکی از چنین منبع‌‏ها شمرده می‏‌شوند.

ولی همان‏‌گونه که آمد، نه تنها گزارش‏‌های تاریخی در باره‌‏ی جنبه‌‏های گوناگون زندگی اجتماعی، هنری و اقتصادی کمیاب هستند، بلکه آگاهی‌‏های موجود در باره‏‌ی جامعه‏‌های مردمی نیز کمتر یافت می‌‏شوند. به ویژه، هر چه که از پایتخت‌‏های هر دوران تاریخی دورتر می‏‌شویم، اندازه‌‏ی گزارش‏‌های به جا مانده کم‏تر و کم‏تر می‏‌گردد.

گزارشی از جامعه‌ی شهر و ایالت کرمانشاه

از این رو، آگاهی‏‌های ما از جامعه‌‏های بخش­‌های باختری ایران (که برای چندین سده از کانون‏‌های قدرت به دور بوده‌‏اند)، بسیار ناچیز است. به همین جهت، هنگامی‏‌که با دشواری فراوان نگارنده به نسخه‏‌ای از گزارش‌‏های رابینو در باره­‌ی کرمانشاه دست یافت، این کشف خرسندی فراوانی را ایجاد نموده و به دنبال آن، توانست در بسیاری از نوشته‏‌های خود نیز از آن بهره‏مند گردد. چه، براستی می‏‌توان گفت که هنوز کسی نتوانسته است با این ریزبینی، کاری همانند آن را در باره‏‌ی اجتماع و اقتصاد کرمانشاه را تهیه نماید. اگر چه همین گزارش نشان از خواب بودن و بی‌‏خبری ایرانیان، در آن دوران را دارد و می‏‌توان پنداشت که با گردآوری چنین آگاهی‏‌های ریزبینانه بوده است که انگلیسی‌‏­ها توانستند به آن سادگی در کشورهای آسیایی و دیگر بخش‏‌های جهان رخنه نمایند.

افزون بر این گزارش، رابینو گزارش‌‏های دیگری در باره‏‌ی اقتصاد کرمانشاه در سال‏های ۱۹۰۲ تا ۱۹۰۴ میلادی را تهیه نموده است که در آینده، آن‏ها نیز به فارسی برگردانده خواهند شد. باید یادآور شد که رابینو گزارش‌‏های هم در باره­‌ی لرستان و مازندران نوشته که آن‏ها نیز از ارزش فراوان برخودار هستند. گزارش رابینو در باره­‌ی مازندران، مدت‏هاست که به فارسی برگردانده شده است. به پنداشت نگارنده، اگر کارهایی مانند این نوشته‌‏ها در باره‏‌ی دیگر بخش‌‏های ایران وجود می‏‌داشت، ما شاید بدین‌‏گونه در تاریکی و ناآگاهی در باره‏‌ی اجتماع و اقتصاد کشور، در سده‏‌های گذشته نمی‏‌بودیم و نیاز به این همه گمانه‌زنی نمی‏‌داشتیم.

شهر و ایالت کرمانشاه در سده‌ی نوزدهم میلادی

اگر چه به­‌راستی در این کتاب چیزی وجود ندارد که بتواند در راستای گرایش‌­های نویسنده دگرگون شده باشد؛ ولی در هر موردی برگرداننده حق دست­‌کاری در متن را ندارد و بایستی بدون کم و کاست و با امانت­‌داری، داوری را به خواننده واگذارد. ولی در کل، بهتر است خوانندگان دیدگاه انتقادی خود را، هنگام خواندن گزارش‏‌هایی که از سوی بیگانگان نوشته شده‏‌اند از دست ندهند و گرایش‌‏های گوناگون آن‏ها را هم‏چنان و در همه حال مد نظر داشته باشند. از سوی دیگر، بیگانه بودن یک پژوهشگر نباید دلیل بر رد یا پذیرش یک کار باشد؛ به همان گونه که بومی بودن به تنهایی نمی­‌تواند ارزش پژوهش کسی را بالا برده و یا پایین بیاورد. از این رو، خردِ خود خواننده باید در همه حال راهبرش باشد.

آمارهای این کتاب، در باره‏‌ی بازرگانی و اجتماع و ایل‏‌های کرمانشاه، ما را به اندازه‏‌ی بسیاری به آن‏چه که در پایان دوران قاجار در این دیار می‏‌گذشته آشنا می‌‏سازد. اگر چه یافتن این گزارش بیش از اندازه دشوار بود، با وجود این، نگارنده بر آن شد که نمی‌‏تواند این گزارش را، برای همیشه برای خود نگاه دارد و می‏‌بایست آن را در اختیار فارسی‏‌زبانان و به ویژه کرمانشاه‌یان و دوست‌داران کرمانشاه گذاشت؛ چه حتا کسانی هم که به کتاب‏خانه‏‌های اروپایی دسترسی دارند، تا کنون نتوانسته‌‏اند از آن بهره گیرند. افزون بر این‌‏ها، این پژوهش ریزبینانه و روشمند، این کتاب را یک گنجینه‏‌ی پربها و بی‏‌همتا برای کسانی می‏‌سازد که در پیوند با کرمانشاه و اقتصاد آن کار می‏‌کنند. بیشتر آمارهایی که در این گزارش آورده شده‌‏اند، دست یکم و از سوی خود رابینو گردآوری شده‌‏اند. برخی دیگر از آمارها را نیز، او از روی کتاب مالیات حکومتی رونویسی کرده است.

گزارشی از بازرگانی کرمانشاه نوشته رابینو

رابینو نماینده‏‌ی امپریال بانک ایران یا همان بانک شاهی بوده که نخستین بانک مدرن ایران می‏‌باشد. او در سال ۱۸۷۷ میلادی چشم به جهان گشوده و در سال ۱۹۵۰ از جهان رفته است. این نشان می‌‏دهد که او، این گزارش را در آغاز جوانی خود نوشته و برای همین نیز بسیار ستایش‌‏برانگیز می‏‌نماید. افزون بر گزارش‏‌هایی که بیش از اندازه‏‌ی معمول جامع نوشته شده‌­اند، رابینو یک مقاله نیز در باره‌‏ی سکه‏‌های ایرانی دارد که دارای ارزش فراوان است.

• نوشته‌‏های رابینو:
• L. Rabino di Borgomale, Coins, medals and seals of the Shahs of Iran, 1500-1941, Hertford, 1945.
• L. Rabino di Borgomale, Rulers of Gilan, in: Journal of Royal Asiatic Society, Vol. III, 1920, P.294.
• L. Rabino di Borgomale, A Journey in Mazandaran (from Rasht to Sari), in: Geographical Journal, Vol. 42, no. 5, Nov. 1913, pp. 435-454.
• L. Rabino di Borgomale, Mazandaran and Astarabad, London, 1928.
• L. Rabino di Borgomale, Les anciens sports au Guilan, in: RMM 26, 1914, pp. 97-112.
• L. Rabino di Borgomale, Gazetteer of Kirmanshah, Simla, 1907.
• L. Rabino di Borgomale, Les tribus du Louristan, in: Revue du Monde Musulman, 1916, pp. 1-46.

برای خوانندگانی که با نوشته‏‌های نگارنده­‌ی این برگردان آشنایی ندارند، باید یادآوری شود که در این مورد نیز تلاش بر این بوده که زبانی ساده و زیبا به کار گرفته شود. نگارنده مانند گذشته کوشیده است که تا آن اندازه که شدنی بوده از درون میدان دستور زبان فارسی بیرون نرفته و بدون آسیب خوردن به مطلب از واژه‌‏های فارسی بهره گیرد. همین گاهی می‏‌تواند برای برخی از خوانندگان ناآشنا باشد که واژه‏‌هایی مانند ”دوری”، “بلندی” و “درازا” را به جای “فاصله”، “ارتفاع” و “طول” بیابند؛ ولی نگارنده امید دارد که به زودی زبان ناصرخسرو برای ما آشناتر از زبان میرزابنویس‌‏های دوران قاجار بشود.

بازرگانی کرمانشاه

اصل گزارش رابینو که در سال ۱۹۰۳ میلادی در لندن به چاپ رسیده، بدون نگاره یا تصویر به چاپ رسیده؛ ولی در این برگردان فارسی با چند نگاره آذین شده که یا از نگاره‌های گذشته، از زمان نوشتن کتاب است و یا از مکان­‌های تاریخی بازمانده از آن دوران است که از سوی من (همزه‌ای)گرفته شده‌­اند. باید یادآور شد که بیشتر بافت قدیمی شهرها، بی‌توجه به ارزش فرهنگی آن­ها ویران شده و با ساختمان­‌های نامناسب جدید جایگزین شده‌­اند. ولی خوشبختانه ساختمان بانک شاهی هنوز پابرجاست که از نگاره­‌ی آن برای روی جلد کتاب بهره گرفته شده است.

بسیاری از نام­‌های ایرانی در نسخه­‌ی اصلی به گونه­‌ای نوشته شده­‌اند که به سادگی بازشناخته نمی­‌شوند. تلاش بسیار گردیده تا این نام­ها درست نوشته شوند. در این راستا از آگاهان بومی (مانند آقای خسرو پرهام) نیز یاری گرفته شده است. با وجود این، چه بسا برخی از نا‌‌م­‌ها درست نوشته نشده باشند؛ برای همین، اصل بیشتر نام‌ها به گونه­‌ای که در گزارش رابینو آمده است، در زیرنویس نیز آورده شده­‌اند. افزون بر این­‌ها هر جا نیاز بوده، برخی از آگاهی­‌های توضیحی در زیرنویس افزوده شده و برای این که از زیرنویس رابینو جدا شوند، نام این نگارنده (همزه‌­ای)در کمان در برابر آنها نوشته شده است. به سبب اهمیت این کتاب برای پژوهش‌­های آینده، امید است که به یاری آگاهان بومی، همه­‌ی نام­ها در چاپ­‌های آینده به شیوه‌­ی درست آورده شوند.

تهیه :  کتاب گزارشی از بازرگانی و جامعه‌ی شهر و ایالت کرمانشاه   در سده‌ی نوزدهم میلادی از فریبرز همزه‌ای

رزم نامه   یا شاهنامه کردی و  کتاب   هرسین  از دیگر دستاورهای سازمان دانش بومی و فرهنگ شفاهی

This post is available: