کتاب جایگاه دانش بومی در توسعه پایدار نمونه باغداری و جنگل‌کاری در هورامان ژیان گه زاگروس

کتاب هورامان یکی از دستاوردهای سازمان دانش بومی و فرهنگ شفاهی ایران باختری است. این کتاب جایگاه دانش بومی باغداری و جنگل‌کاری هورامان در توسعه پایدار را نشان می‌دهد. این اثر ارزشمند که در زنجیره پژوهش‌های توسعه نیافتگی تا توسعه پایدار جای دارد حاصل پژوهشی میدانی از فریبرز همزه‌ای و محمد باقرنسب می‌باشد. نویسندگان در این پژوهش نقش و جایگاه باغداری و جنگل‌داری هورامان را در مسیر رسیدن به توسعه پایدار نشان داده‌اند. با پیشگفتار کتاب جایگاه دانش بومی باغداری و جنگل‌کاری هورامان در توسعه پایدار با ما همراه باشید.

برای آشنایی بیشتر با مطالب این اثر گرانمایه فهرست مطالب کتاب همراه با پیشگفتار آن را در فایل PDF برای دانلود گذاشته‌ایم، برای دانلود می‌توانید؛ بر روی جایگاه دانش بومی باغداری و جنگل‌کاری هورامان در توسعه پایدار کلیک نمایید.

پیشگفتار کتاب هورامان

کتاب هورامان جلد سوم از یک سریال پژوهشی است که زیر عنوان ” از توسعه نیافتگی تا توسعه‌ی پایدار” پی گرفته شده است. در یک دسته از انگاره‌ها و راهبردها که با نام “گمانه‌های توسعه‌ی پایدار” شناخته شده است، جدا از گفتمان مهم نگاهداری زیستگاه طبیعی زمین، انگاره‌های دیگری جا داده شده است که همگی پیرامون اجتماع و فرهنگ می‌گردد. با این همه، انگاره‌ها و راهکارهای توسعه‌ی پایدار دارای پیوندهای استوار با یکدیگر بوده و از پیوستگی منطقی برخوردار هستند.

برای نمونه، هنگامی که گفته می‌شود که برای رسیدن به توسعه‌ای ژرف و استوار نیاز به توسعه‌ی از پایین به بالاست، این خود تأکید به این نکته است که توسعه‌ی رویه‌ای و یا از بالا به پایین، نمی‌تواند جایگزین توسعه‌ی پایدار شود. از سوی دیگر، تنها از راه توسعه‌ی از پایین به بالا می‌توان به مشارکت و همکاری بخش بزرگی از مردم دست یافت و همین‌گونه مشارکت، خود در گرو دستیابی به برابری نسبی اجتماعی و اقتصادی است. مشارکت که بهبودی اقتصادی و اجتماعی بخش بزرگی از جامعه را در پی خواهد داشت، خود تا اندازه‌ای نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی را کم می‌کند. مشارکت حداکثری ژرف و بلند مدت نیز بدون وجود یک ساختار سیاسی مردم سالارانه به سختی می‌تواند دستیافتنی باشد.

در این زمان نیاز بسیاری نیست تا به نشان دادن ارزش دانش بومی در راستای دستیابی به توسعه‌ی پایدار پرداخته شود؛ چرا که پژوهش‌های انجام شده در کشورهای گوناگون جهان، جای هیچ گمانی در این باره را نگذاشته است. ولی پرسشی که به جا می‌ماند، این است که با شتاب و اندازه‌ای که دانش بومی در صد سال گذشته در ایران و کشورهای خاورمیانه از میان رفته است، آیا باز هم چیزی مانده است تا بتوان گردآوری کرده و به کار برد؟

جایگاه دانش بومی باغداری و جنگل‌کاری هورامان در توسعه پایدار

این پژوهش بیشتر از هر چیز بر آن است تا نشان دهد که گنجینه‌ی دانش بومی این سرزمین از چنان پرباری برخوردار بوده است که با وجود ناپدیدشدن بخش بزرگی از آن، هنوز هم ارزش آن را دارد تا در راستای گردآوری آن تلاش و هزینه شود.

همان‌گونه که پیش از این آمد، نخستین گام در راستای بهره برداری از دانش بومی، گردآوری آن است. با شتابی که در ناپدیدشدن دانش بومی هست، هر چه در این کار درنگ شود، اندازه و ارزش آن کمتر خواهد شد. در این باره یکی از اندیشمندان اروپایی گفته است که هرگاه پیرمرد یا پیرزنی آگاه به دانش بومی از جهان می‌رود، بخشی از میراث فرهنگی جهانی برای همیشه گم می‌شود.

از آنجا که این دانش در ایران تنها در یاد یکی دو نسل گذشته نگاهداری می‌شود، با رفتن این یکی دو نسل دیگر چیزی برای گردآوری وجود نخواهد داشت. از اینرو در اینجا با پرداختن به بخش کوچکی از دانش بومی هورامان، در این پژوهش پژوهشگران و دست اندرکاران فراخوانده می‌شوند، تا هر چه زودتر و گسترده‌تر این گام نخست را بردارند. برای گردآوری دانش بومی سرزمین‌های ایرانی، زودترین زمان که اکنون باشد، باز هم دیر است.

گام دوم خواه ناخواه بهره‌برداری از آگاهی‌های به دست آمده در راستای به کارگیری آنها برای دستیابی به توسعه‌ی پایدار است. درحالی‌که همین پژوهش کوچک که در اینجا پیشکش می‌شود، از آگاهی‌های پرارزشی برخوردار است که جدا از هدف اصلی یادشده‌ی بالا در فراخواندن پژوهشگران و دست‌اندرکاران می‌توان در برنامه‌ریزی کلان، و حتا به شیوه‌ی خُرد نیز از آن بهره گرفت.

کتاب هورامان

یک نمونه برای گفته‌ی بالا را می‌توان در گفتمانی دید که در پیوند با ذخیره‌ی ژنیتیکی آورده شده است. همین سخن کوتاه که در آن بخش آورده شده است، می‌تواند حتا یک فرماندار و یا شهردار در هورامان را وادارد تا در راستای درختکاری درختان میوه‌ی جنگلی شگفتی بیافریند. در یک نمونه‌ی دیگر درباره‌ی دانش بومی آبرسانی هرسین نیز نشان داده شده است که از تجربه‌ی گذشتگان برای از میان برداشتن دشواری‌های آینده در طرح‌های بسیاری بهره برد.

نکته‌ی دیگری که باید یادآوری کرد، این است که با وجود جدا بودن گفتمان‌های دانش بومی و فرهنگ شفاهی، چه بسیار موردهایی که با درجه‌های گوناگون، این دو گفتمان با هم آمیخته شده‌اند. برای همین، خوانندگان به زودی درخواهند یافت که در این پژوهش کوچک، جدا از مستندسازی دانش بومی، شمار چشمگیری از واژه‌های زبان هورامان در آن گرد آمده‌اند که برای زبانشناسان و پژوهشگران فرهنگ نیز از ارزش ویژه‌ای برخوردار خواهد بود. افزون بر آن، از نگاه جامعه‌شناسی فرهنگی، فناوری‌هایی که در راستای “تراسبندی” یا “تولیدهای کشاورزی” و یا “آبرسانی” در این پژوهش معرفی شده‌اند، جدا از واژه‌ها و ترکیب‌های زبانی، می‌توانند به پژوهشگران درباره‌ی پیشینه‌ی فرهنگی و تولیدی مردم هورامان، آگاهی‌های مهمی را بدهند.

به سبب جایگاه فرهنگی هورامان در این بخش از کشور، آگاهی‌های به دست آمده درباره‌ی زبان و فرهنگ هورامان می‌توانند برای دریافت بهتر فرهنگ همه‌ی این منطقه سودمند باشد؛ چه زبان هورامی پرگوینده‌ترین گویش در میان گروه زبانی “گورانی” است. در پژوهشی که درباره‌ی زبان و فرهنگ گورانی انجام گرفته است، چنان می‌نماید که دریافت بهتر زبان و فرهنگ گورانی، می‌تواند کلیدی باشد برای روشن کردن بسیاری از ناشناخته‌ها درباره‌ی تاریخ و فرهنگ ایران باختری.