آیین دانه کُلانه (Dānakolāna) از آیین‌های ایران باستان

آیین دانه کُلانه (Dānakolāna) از آیین‌های ایران باستان است که هنوز هم در بین مردم زاگروس به مناسب‌های گوناگون برپا می‌شود. در کتاب فرهنگ خوراک کُرد، در مورد مناسبت‌های آیین دانه کولانه (نذر شب ماران، داندان کودک، برداشت خرمن ووو ) و چگونه‌گی برگزاری این آیین در بین باشندگان زاگروس مطالبی بیان شده است. متن حاضر برگرفته از آن کتاب است. همچنین در ادامه‌ی متن، ویدیویی از شعر دانه کولانه سروده سید تیمور محرابی گهوراه  با صدای آتنا ایازی را می توانید مشاهده نمایید.

‏بخشی از بررسی نذرهای کُردی بر گرفته از کتاب “فرهنگ خوراک کرد” نوشه‌ی فریبرز همزه‌ای، دستاورد شماره‌ی ۶ سازمان دانش بومی و فرهنگ شفاهی. انتشارات دانشگاه رازی، ۱۳۸۸.

ارزش و اهمیت فرهنگ خوراک در توسعه پایدار

امروز که یک ویروس زندگی انسان را فلج کرده است، کسانی که تا دیروز به موضوعی مانند فرهنگ خوراک بی‌توجه بودند، شاید تا اندازه‌ای به خود آمده باشند. این پندار به ذهن چنین کسانی راه نمی‌یافت که از یک بازار خوراکی در شهری در چین ویروسی برخیزد که با شتابی شگفت همه‌ی جهان را در بر گیرد. اگر هم با پندار کاگزاران علمی سرمایه‌داری سازگار نباشد، باز هم موضوع فرهنگ خوراک موضوعی بسیار مهم برای انسان بوده و هست.

شیوه‌ی خوراک بومی در پیوند با کشاورزی و دامداری بومی است که نه تنها شیوه‌ی برابری با فرهنگ “فست فوت” و “مک دونالدگرایی” فرهنگ سرمایه‌داری است که عامل مهمی در راستای رسیدن به “اقتصاد پایدار” است.

براستی چیزی مهم تر از خوراک برای هیچ موجود زنده‌ای وجود ندارد و از این دیدگاه، این موضوع از هر موضوعی برای انسان مهتر بوده و هست. برای همین در بررسی‌های انجام شده در راستای اقتصاد پایدار برای نخستین بار در کتاب‌های “فرهنگ خوراک در ایران“، “فرهنگ خوراک کرد” و ” هنر آشپزی کرد ” برای آغاز گفتمان علمی به آن پرداخته شده است.
درمیان موضوع‌های گوناگون، این کتاب‌ها به درازا، موضوع خوراک‌های آیینی را نیز بررسی کرده‌اند. در اینجا بخشی از یکی از آنها در باره‌ی نذرهای دانه کُلانه آورده شده است. برای وارد شدن به گفتمان‌های گوناگون در راستای پیوند میان فرهنگ خوراک و محیط زیست نگاه کنید به کتاب‌های یادشده‌ی بالا.

آیین دانه کُلانه (Dānakolāna) یا داکولانه (Dākulāna)

در جلد دوم کتاب که دستور پخت خوراک از سرزمین‌های گوناگون پیشکش می‌گردند، خوراکی به نام دانه کُلانه چندین بار بازگوشده‌اند که می‌توان گفت، در میان گویشوران گویش‌های کُردی و دیگر گویش‌های ایران باختری همه جا رواج دارد.

می‌توان گفت که این خوراک از خوراک‌های اصلی این بخش از کشور است. با همه‌ی این‌ها، این خوراک را می‌توان یکی از خوراک‌های آیینی دانست که برای چندین آیین گوناگون پخت می‌شود. این خود موضوعی جالب است که چگونه یک خوراک تا این اندازه دارای ارزش است.

دانه کلانه برای آیین‌هایی پخته نمی‌شود که در آن نذری برای رسیدن به مرادی وجود داشته باشد. برای نمونه این خوراک هنگامی پخته می‌شود که احساس شود که کودکی دارد نخستین دندان‌ خود را در می‌آورد. پس هنگام پخت و نیز هنگام خوردن خوراک، کودک را کنار دیگ خوراک می‌برند تا به آن نگاه کند. هم‌چنین پس از پختن دانه کلانه، چند دانه از دانه‌های خوراک را به روی سر بچه می‌ریزند. به این آیین دگان رۊکانه (Degānrükāna) می‌گویند.

نمونه‌ی دیگری از آیین‌هایی که در پیوند با پخت دانه کلانه هستند، یکی هم هنگامی است که کودکی نزدیک به پا گرفتن می‌باشد. خوراک پخته شده در میان نزدیکان و همسایگان بخش می‌گردد و باور بر این است که این نذر، پاگرفتن بچه را جلو می‌اندازد.

نذر دانه کُلانه

‎‎در سرزمین‌هایی مانند گیلان غرب که کانون سنتی ایل کلهر است، نذر دانه کلانه هم پس از برداشت فرآورده‌های کشاورزی و هم هنگام ذخیره‌ی بذر یا به هنگام ذخیره‌کردن فرآورده‌های کشاورزی انجام می‌گرفته و هنوز نیز کم و بیش انجام می‌گیرد. گفته می‌شود که انجام این نذرها، بخشی از برنامه‌های سالانه‌ی مردم بوده و از پیش نیز می‌بایستی به آن می‌پرداختند.

در این راستا در همان گیلان غرب رسم بر این بوده که همیشه در سرخرمن، سهمی را برای تهیه این خوراک جدا کرده و به مادر خانواده می‌دادند تا در زمان خودش به اجرای آیین و پخت و بخش دانه کلانه در میان همسایگان و بویژه تنگ‌دستان بپردازد. اندازه‌ی خوراک نذر بستگی به اندازه‌ی برداشت سالانه کشاورزی هر خانوار داشته است. پس در سال‌هایی که بر داشت کشاورزی فراوان بوده، اندازه‌ی نذر نیز بیشتر می‌شده است.

چنین می‌نماید که نذر دانه کلانه در میان کردان، نذر نیایش و سپاس پروردگار برای فرستادن باران و فراوانی فرآورده‌های کشاورزی بوده است. بیگمان این نذر ریشه‌ای کهن در میان این مردم دارد و با زندگی کشاورزی در پیوند است؛ چرا که همه‌ی ماده‌هایی که در این خوراک به کار می‌رود از فرآورده‌های کشاورزی مانند گندم، نخود، عدس و لوبیا می‌باشند.

شعری از سید تیمور محرابی گهواره درباره‌ی آیین دانه کُلانه (Dānakolāna)

سید تیمور محرابی گهواره از شاعران کُرد زبان، ‌آیین دانه کُلانه (Dānakolāna)  در هنگام سال نو در میان مردم گوران را با نظم کُردی سروده‌اند. ایشان این سروده را به صورت ویدیو ضبط کرده و برای سایت ژیان‌گه زاگروس ارسال نموده است.

This post is available: