معرفی کتاب گمانه‏‌های جهانی توسعه و توسعه نیافتگی از همزه‌ای و فاضل بیگی ژیان گه زاگروس

گمانه‏‌های جهانی توسعه و توسعه نیافتگی یکی دیگر از دستاورهای سازمان دانش بومی و فرهنگ شفاهی باختر ایران در راستای پژوهش‌های از توسعه نیافتگی تا توسعه پایدار است که در رابطه با مفهوم توسعه و توسعه نیافتگی، مکتب نوسازی، مکتب وابستگی، همیستاد جهانی و گمانه‏‌های جهانی توسعه و توسعه نیافتگی در ایران سخن می‌گوید. با پیشگفتار این کتاب روشمند از پروفسور همزه‌ای با ما همراه باشید.

پیشگفتار و فهرست کتاب از توسعه نیافتگی تا توسعه پایدار؛ گمانه‏‌های جهانی توسعه و توسعه نیافتگی از فریبرز همزه‌ای و مهدی فاضل بیگی در قالب فایل PDF ویژه‌ی دانلود را در این بخش آورده‌ایم. می‌توانید برای آشنایی بیشتر با این کتاب برروی گمانه‏‌های جهانی توسعه و توسعه نیافتگی جلد اول کلیک نمایید.

پیشگفتار کتاب گمانه‏‌های جهانی توسعه و توسعه نیافتگی

موضوع توسعه نیافتگی کشورهای آسیایی، موضوع بس کهنی است که در آغاز با موضوع استبداد شرقی پیوند داده شده بود. گفته می‌شود که نخستین کسی که از استبداد شرقی سخن گفته فیلسوف نامدار “منتسکیو” بود. پس از او کارل مارکس و فردریش انگلس تلاش نمودند تا دلیل وجود استبداد شرقی را بیابند. در این راستا آن‌ها گمانه‌ی “شیوه‌ی تولید آسیایی” را پیش کشیدند. پس از ایشان گمانه‌پردازان دیگری پدیدار شدند و موضوع “توسعه نیافتگی” را به موضوع “توسعه” تبدیل نمودند.

ایران اگر‌چه با پدیده‌ی توسعه نیافتگی از دیرباز دست به گریبان بوده، ولی موضوع “توسعه” در آن بسیار تازه است. در دنیای اندیشمندان ایرانی پس از دوران جنبش مشروطه، بیشتر به موضوع‌هایی مانند تجددگرایی و سنت پرداخته شده است. دولت‌های گذشته نیز خود بدون اینکه از گمانه‌های نوسازی آگاهی داشته باشند، در راستای دستیابی به تجدد، تلاش‌هایی را انجام دادند که در پایان، آل احمد را بر آن داشت تا موضوعی به نام “غرب زدگی” را به میان بکشد؛ انگارهای که تا به دوران انقلاب پیروان فراوانی داشت.

راه رسیدن به توسعه‌ی پایدار

به جز این گونه اندیشه‌های کم و بیش بومی، بیشترین اندیشمندان ایران درگیر گفتمان‌های رایج در اروپا بودند. پیامد تلاش‌های تجددگرایی، اگر چه ایران را در چند دهه‌ی گذشته دچاردگرگونی نمود، ولی نه تنها همه‌ا‌ش خوب و سودمند نبود، بلکه به آن درجه نیز نرسید تا این کشور را توسعه یافته نماید. به جای آن به جهت رخدادهای شگرفی که در جهان پدیدار شدند، گفتمان جدیدی به نام توسعه‌ی پایدار پیش کشیده شد. پیرو همه‌ی این‌ها، در این نوشتار تلاش شده است تا نشان داده شود که اگر در این زمان حساس آگاهانه عمل شود، همین پدیده‌ی توسعه‌ نیافتگی می‌تواند برای ایران در راه رسیدن به توسعه‌ی پایدار یک نکته‌ی مثبت نیز باشد. شاید بیشتر به آن جهت که آسیب‌هایی را که کشورهای توسعه‌یافته به جهان زده بودند، از میان بردارند.

اگر چه هنوز بسیاری هستند که از موضوع “توسعه” یک دین ساخته‌اند، ولی برای بسیاری دیگر، ناگهان آن تقدس پیشین مفهوم توسعه و پیشرفت ناپدید شد؛ چرا که ناگهان خود را در برابر این پرسش یافتند که آیا رسیدن به توسعه (به گونه‌ای که تجربه شده) ارزش آن را دارد که در برابرش جهان هستی در پرتگاه نابودی قرار بگیرد؟ بویژه این‌که کسانی که در جامعه‌های صنعتی برای سال‌ها زندگی کرده‌اند، به خوبی می‌دانند که این توسعه‌ی اقتصادی، براستی به خوشبختی ژرف شهروندان آنها نیز نینجامیده است. پس ویران شدن کره‌ی زمین و نابودی این همه جاندار و جانوران برای چه بود؟؟؟

گفتمان توسعه نیافتگی تا توسعه‌ی پایدار

برای همین، گفتمان توسعه دیگر تنها در‌باره‌ی موضوع صادرات و واردات و فناوری و جاده‌سازی و بانک و پول نیست. امروزه این موضوع در برابر بزرگترین خطری که جهان هستی انسان و زمین را در بر می‌گیرد قرار دارد. سال‌‌‌هاست که آژیر بیدارباش به بلندی بسیار نواخته شده و از اینرو باید این گفتمان را هر چه زودتر و ژرفتر گسترش داد.

تهیه‌ی این مجموعه از سوی نگارندگان در راستای همین گفتمان باور به این بوده است که کشوری مانند ایران می‌تواند از مرحله‌ی توسعه نیافتگی یک راست به سوی توسعه‌ی پایدار پیش برود. ولی از آنجا که دریافته‌اند که باید از ساده‌انگاری پرهیز کرده و پیچیدگی موضوع توسعه‌ی پایدار را جدی گرفت. نگارندگان بر آن شدند تا از همین جا گفتمان گمانه‌ای را در راه رسیدن به الگوی بومی توسعه آغاز نمایند. از این رو گفتمان را با عنوان “از توسعه نیافتگی تا توسعه‌ی پایدار” نخست با انتشار این سه جلد کتاب آغاز می‌نمایند.

گمانه‌های جهانی توسعه و توسعه نیافتگی از فریبرز همزه‌ای و مهدی فاصل بیگی

گمانه‏‌های جهانی توسعه و توسعه نیافتگی جلد اول

در جلد نخست به مرور گمانه‌های اصلی توسعه و توسعه نیافتگی پرداخته شده و برای مطالعه‌ی بیشتر برخی از کتا‌ب‌ها و مقاله‌های موجود در زبان فارسی معرفی می‌گردند. در پایان در رد گمانه‌هایی که در‌بار‌ه‌ی توسعه نیافتگی شرق تاکنون داده شد‌‌ه‌اند، تلاش گردیده تا نشان داده شود که دستکم درباره‌ی ایران این گمانه‌ها نمی‌توانند درست باشند. بدین روش به رد گمانه‌های جهانی پرداخته شده و در پی آن تلاش گردیده تا روشن نماید که عامل‌های توسعه نیافتگی ایران، جدا از آن می‌بایست بوده باشند. چرا که در گمانه‌های شناخته شده بیان گردیده‌اند. همین خود موضوع جلد نخست را با اصل جلد دوم پیوند می‌دهد؛ چرا که در گمانه‌گان توسعه‌ی پایدار تاکید می‌گردد که در راهبرد توسعه‌ی پایدار، هر بوم و سرزمینی نیاز به الگوی توسعه‌ی ویژه‌ی خود دارد.

در جلد دوم نیز به کوتاهی گمانه‌های توسعه‌ی پایدار مرور گردیده و برای مطالعه‌ی بیشتر به معرفی نوشته‌ها موجود در زبان فارسی پرداخته شده است.

در پایان در جلد سوم تلاش بر آن بود که الگویی به دست داده شود که کشور ایران را بر پایه‌ی توانمندی‌های فراوانش، به سوی توسعه‌ی پایدار راهنما گردد.

جایگاه دانش بومی در توسعه پایدار

اگر چه گویا کسی تا‌کنون موضوع الگوی توسعه نیافتگی را برجسته نساخته است، ولی گفتمان لزوم ایجاد الگوهای بومی توسعه در میدان انگارگان توسعه‌ی پایدار شناخته شده است. افزون بر مرور انگاره‌های توسعه‌ی پایدار، خود نگارندگان نیز در جلد دوم، موضوع‌های دیگری را در این میدان پیش کشیده‌اند. با وجود این‌ها، مهمترین پیام نهفته در این دو جلد همانا در عنوان نخست آنها نهفته است: “از توسعه نیافتگی تا توسعه‌ی پایدار”. این بدان معنی است که به دلیل‌های فراوان، هیچ کدام از راه‌کارهای توسعه که تاکنون داده شده‌اند، امکان دستیابی به توسعه از گونه‌ی اروپایی را برای کشورهای در حال توسعه میسر نخواهند ساخت.

برای همین در راستای یافتن عامل‌های تاثیرگذار در پدیده‌ی توسعه نیافتگی (همان‌گونه که در‌باره‌ی ایران انجام شده است)، می‌بایست هر منطقه یا کشور و بوم را جداگانه مورد بررسی قرار داد. همین موضوع جلد دوم را به جلد سوم پیوند می‌دهد.

نیاز به یادآوری است که نگارندگان تلاش داشته‌اند که تا آنجا که شدنی بوده است از زبانی زیبا ولی ساده در این نوشتار بهره گیرند. در زمانه‎ی کنونی مردم کشورهای جهان تلاش دارند تا به گسترش و نگهداری زبان خود بپردازند. از این رو آنها بودجه‌هایی را برای آموزش زبان خود به دیگران هزینه می‌کنند. ولی در همه‌جا افزون بر کارهای سازمانی، بخش مهمی از این بار بر دوش نویسندگان کشیده می‌شود. نگارندگان این نوشتار نیز کوشش داشته‌اند تا در این کار تا آنجا که شدنی است، زبانی شیوا را به کار بگیرند. ولی خواه‌ناخواه با وجود دشواری‌های فراوانی که در زبان فارسی هست و با وجود وقت بسیاری که این کار برده است، تنها به تلاش‌هایی مانند فارسی‌گویی و پرهیز از به کارگیری جمع‌های بیگانه و مانند آن پرداخته شده است.